12 febrero 2008

O MUIÑO DOS TEMPOS

Aquél domingo de agosto del 2007, esperando hacer tiempo para el yantar, me aconsejaron visitar Penamaior. Tenía la posibilidad de elegir entre dos rutas: la reciente , autovía del noroeste que discurre al encuentro de de la meseta castellana vadeando los verdes valles de Neira de Rei a traves de aberrantes viaductos, semejantes a la piel mudada de una monstruosa serpiente, atravesando los montes ancareños como topo desorientado que va dejandp tras si la tierra mortalmente herida, o bien ir por la carretera N-VI, y opté esta vía, una arteria vial asumida por la esplendorosa vegetación. Ambos itinerarios convergen en Becerreá, villa que se llama asimisma puerta de Os Ancares, la singular comarca donde perviven culturas y tradiciones perdidas en el tiempo, visibles, casi palpables en las pequeñas aldeas diseminadas en los verdes valles con laderas llenas de carballos y acebos.

Creixal y seguí a Penamaior para hallarme ante los pocos vestigios del convento, un viejo molino, la iglesia, el cementerio y una fragua, que es todo lo que queda del cenobio más antiguo de Galicia: el monasterio de Santa María de Lourenzo de Penamaior y sin saberlo, ni buscarlo me encontré con la leyenda; o lugar de encontró das santas compañas, se dice por aquí, que las almas en pena en su eterno penar, se reúnen en Triacastela e ná Cruz de Ferro de Penamaior para alabar al señor cantando y danzando.


SANTA COMPAÑA-compañías de los hombres muertos-

MONASTERIO DE PENAMAIOR

(románico de la segunda mitad del s. XII; -aunque algunas fuentes lo sitúan en la época de la reconquista-)


Iba directo a la Santa Cruz pero cortaron mi camino dos perros del tipo de los lobos, ambos con los rabos cortados. Empecé a preocuparme cuando por fortuna, sonó a mi lado la amable voz de un paisano: Non teña medo, no fan nada,sóo son cans caseiros inda que no teñen rabo, nestas terras os cans cortalles o rabo nada mais nacen.

¿Y porque? le dije.

-Pues vera vd. así pueden defenderse mejor de los lobos; estos montes y sierras están llenas de ellos.

Los perros no paran de dar vueltas a mi alrededor, impidiéndome pasar, nada tranquilo, pude comprobar, su famélico estado y también como mi cortés paisano los ahuyentaba, no sin preguntarme: ¿e vostede como se perdeu por equí?

-Vine a visitar el convento

¿O convento? ¡Xa fai muitos anos que nohai convento, nin monxes, ¡Nin xentes na aldea quedan! ¡ata nin cura temos, tamen foise!...Noutros tempos...regueiros de persoas viñan por equi...¡mercede ao que aconteceu no muiño si que veu muita xente!

¡mercé o milagro!...

Que milagro -inquirí.

O milagro foi un caso moi curioso e sonado nesta zona e que aconteceu naquél maio cheo de tronos e raios... ála por os anos sesenta.

Todo empezóu na noite: la noche el la que Xan Troula, estaba arrodillado ante la Santa Cruz y sufrió en sus carnes la descarga del rayo: la vecindad de la aldea de Penamaior, vió como un cordón de fuego en medio de un haz de luz atravesó su cuerpo y lo elevó varios metros; tal como si el señor estuviera tirando por él con una invisible cuerda: cegados por la luz, aturdidos por el fuerte estallido, contemplaron como impactó en la mojada tierra expandiendo un fuerte olor a carne quemada mientras el cuerpo de Xan humeaba: atónitos, vieron levantarse a tan querido y apreciado vecino, dirigiéndose a ellos con los brazos abiertos... y después de unos vacilantes pasos caer inerte ante los asombrados parroquianos.

Y entonces...Roque da Eirexe que además de vecindad, tiene parentesco con Xan, no dudó en acudir en su ayuda, sin importarle el olor a carne chamuscada, esperando, eso si, encontrarlo sin vida; cautelosamente se aproximó al "quemado", extendió sus manos para darle la vuelta y en ese instante, invadido por una extraña sensación de calor comprobó con asombro como Xan se abrazaba a él.

Por increíble que parezca, Xan Troula vivía tras haber sido atravesado por el rayo. Luego vino la calma, cesó incluso la lluvia. Era evidente, algo tan sobrenatural tenia que ser, un milagro, sin la intervención divina, ni Xan ni nadie hubiera sobrevivido, aún más, desde que los monjes clavaron la cruz de hierro, todos los rayos iban a parar en ella. ¿Milagro? como tal milagro lo tomaron los asombrados parroquianos y santiguándose repetidamente no dudaron en irse tras Xan Troula y su primo Roque que se dirigían a la Iglesia para dar gracias al Señor...

Algunas cosas comenzaron a cambiar:

El nuevo aspecto de sus facciones, los andares y los nuevos ademanes no pasaron desapercibidos a Roque da Eirexe quien intuyó que podría sacarle partido.

Decidió explotar la circunstancia y no tardó en anunciar a los convecinos que Xan es "amigo del señor" que ha sido protegido y salvado por él y que ahora "poseído por los sueños" está dotado de poderes; tiene facultades de sanación, y dijo más. igual que en la noche vienen a arrodillarse ante la Santa Cruz las Santas Compañas, con la intercesión de Xan y la gracia de Dios, encontrarán salvación y remedio a sus males, almas y cuerpos de todos aquellos creyente que por aquí vengan.

Atónitos, sorprendidos, los parroquianos, mirándose los unos a los otros, lejos de pensar en que Roque había enloquecido, sabiendo que no nació tonto ni es un imbécil; creyeron a buena fe en los poderes de Xan y que allí, en Penamaior; arrepentido el señor de tantos “demonios” como les había enviado, al fin les llegaba un presente con el que poder caminar hacia la gloria y comprar el cielo...

La noticia del milagroso “suceso” viajó en los vientos: llegó en aires novedosos con rapidez; fue recibida en las parroquias de la comarca ancareña y aún en otras, con alborozo; los parroquianos al estar hartos de las cotidianas tareas y deseosos de encontrar en que entretenerse, convirtieron los acontecimientos en el centro y motivo de conversación, y, a Xan Troula en un mito...

Dieron comienzo una serie extraños de casos; puede que no fueran raros y que no vengan al caso, pero...

En Penamaior, cuando se perdían o se escapaban al monte cabras y ovejas e incluso vacas, había que salir en su busca cuanto antes y sobre todo evitar la llegada de la noche de lo contrario sería muy improbable que se encontraran con vida. En las búsquedas participa toda la vecindad aunque no sucede siempre así pues a la vieja patrona de casa da Chousa se le escaparon al monte sus cabras y ovejas; alguien, según ella, abrió el corral y nadie se ofreció en ayudarla y acudió a solicitar ayuda a Xan (Xan sabe “arresponsar”, na aldea muitos recitan responsos pero non teñen a “facultad”; ou non o fan na soledad da noite, non teñen fe ou non o saben) Xan Troula rezou e dixolle:

pidelle axuda a Santo Antón rezalle o responso “santo bendito tu que fuches polo mundo atado de pés e maus, entre lobos e raposas e outras feras, gardame o meu gando mentras vou por el” ponlle a fe e rezao tres veces. ¡a la mañana siguiente aparecieron, las cabras y ovejas sin haber sido atacadas por los lobos!

Sonado fue el caso de la viuda que acudió a Xan buscando ayuda para desenmascarar al individuo que había preñado a su disminuida hija y a la que Xan despidió con un: ¡Vaite pra casa, farase xusticia!

A los pocos días, nas faldas do Calamouco, colgando de un carballo, se encontró un tratante de ganado, asiduo a feira de Becerreá y a su lado, una escueta nota ¡Dios me perdone!

NOTA, OVEJAS Y CABRAS:(éste tipo de ganado no es bien visto por aquí y la vieja tampoco)

Lo verdaderamente increíble fue que la autoridad concluyó de manera clara “que el individuo atraía con engaño a la mermada rapaza para abusar de ella en la soledad del monte” y todavía más insólito, entregó a la viuda, a modo de reparación, la faltriqueira del tratante repleta de dinero.

Estas y otras cosas puede que fueran solo casualidades pero a xente acude a Xan en busca de remedios para sus males. Pudiera ser coincidencia o no: el cuerpo del ahorcado se localizó por indicación de Xan Troula, y también, por aquél entonces reaparecieron en los montes, más nítidas que nunca, las noches llenas de sombras fantasmagóricas figuras cantando y danzando guiadas por extrañas hileras de luces acompañadas por los aullidos de los lobos, camino de la cruz de ferro, as compañas dos homes mortos. ¡La Santa Compaña! de la que unos piensan que si la ven es que van a morir, otros no creen y los hay que dicen que son los lobos guardianes de la santa cruz y los más que es pura invención...pero en todos afloran los miedos y cuando esto sucede, se recogen en sus moradas al calor del fuego de la lareira cerrando puertas y ventanas esperando con ansia a la estrela panadeira que es como se llama por aquí al lucero del alba.

Por estas tierras existen muchas tradiciones poco entendidas que vienen desde el principio de los tiempos, algunas incluso practicadas por la iglesia; hay parroquias donde los curas bendicen amuletos que evitan el “mal de ojo” que incluso venden estampas con oraciones para que no entren en las casas “as bruxas”.

O noso Xan, despues del milagro, reza padrenuestros y avemarías con moita fe, enfrentase o mal de ollo dicindolle: “Queira Dios ea Virxen Maria que o mal que nos fas volvase para ti e a tua familia” e non pide cartos...¡os cartos son pra Iglesia e u seu mal!

Con el paso del tiempo, aumenta sin cesar, la demanda de curas milagrosas y de amuletos protectores, hecho que proporciona grandes beneficios, eficazmente administrados por Roque: los embelesados creyentes, depositan exvotos ante Xan para que interceda por ellos y claro abandonan los tradicionales lugares a los que acudían busca de sanación y consuelo; esto repercute, sobre todo económicamente, en los santuarios de la vecindad haciendo disminuir los donativos; la cuestión preocupa, no solo a las autoridades laicas, también y mucho a los religiosos.

El Molino de los aturuxos

En el molino del antiguo monasterio de Penamaior, Xan Troula se debate entre convulsiones; aullando, maullando, berreando aturuxos: Roque da Eirexe tiene que enzarzarse en un cuerpo a cuerpo intentando sujetarle encontrando gran resistencia; reducirle significa luchar sin parar y no siendo capaz de controlarlo optó por mojarlo, y funcionó, comprobó atónito como humeaba... a cada poco Xan aturuxá y Roque manda agua...los dos hombres jadean...la noche avanza entre aturuxos y aguas; Xan Troula fuera de sí, habla sin cesar mientras Roque cada vez más exhausto va sintiéndose incapaz de dominarle va pensando en escapar dejándolo allí encerrado; por suerte el cansancio vino en su ayuda; el agotamiento hizo mella en Xan y poco a poco disminuyeron las convulsiones: el alba trajo la tranquilidad y finalmente se entregó al sueño.

Después de aquella noche nada volvió a ser igual: las convulsiones son más frecuentes y a la vez menos intimas a pesar de encerrarse dentro de los gruesos muros del molino: los vecinos quieren saber que está ocurriendo...., escuchan voces, conversaciones, suenan largos y sostenidos aturuxos ...oyen baldear agua... los gritos de Xan ¿Que foi dos monxes?, la voz de Roque ¡Eu que sei! ¿onde foron? ¡Que sei eu! ¡Tí non sabes, tí nunca sabes!, ¡Ningures mo dicen!...estou na creenza de que forense as terras de Samos ¡Teño que investigar a súa desaparición! ¿foronse pra dar gloria a Dios?: ¡os monxes naceron para alabar a Dios e dicen que e u seu traballo!..., piden axuda para nuestras necesidades, danlle as gracias no noso nome... ¿non e curioso?

¿Sabes Roque cando chegou o monachus?... ¡cos primeiros cristiáns!, nos tempos de Prisciliano: hereje para unos mártir para otros ¿oíste alguna vez hablar de él?

Velaquí Roque o primeiro cenobio de galicia filial do francés de Citeaus, ó mosteiro de Santa María. Velaí a nosa historia, nos ventos dos ancares; centos de homes e centos feitos da nosa terra, ¡teños na memoria!, ¡na miña testa!: a historia grabada nas moas do muiño, nas pedras...non para Xan.... Sámamos o mosteiro do río Ouríbio, San Xulian de Samos e Santa Basilisa: ¡non e como o noso cenobio!, no ten a mesma liturxia: os nosos monxes, bernardos, volverense Benitiños, ¡no sei cando!, agora levan manto blanco. os Benitños...o temple... a orden...,”ora et labora”, quen ó diría, ¡non fan ben nin unha cousa nin outra!...Roque amonestó: ¡Non digas esas cousas home, cala, cala!...

No es posible hacer callar al hombre que inconscientemente se entrega desaforadamente a hablar de cuantas cosas se imagina o sueña y que vienen a él desde no se sabe donde.

Cada vez que los cielos se cubren de nubes Xan se precipita dentro del molino, buscando protegerse del rayo y albergue para sus males.

Roque no puede permitirse dejarlo solo, va con el para procurarle consuelo y evitar que se haga daño: poco a poco con suma paciencia, va logrando apaciguarle pero no consigue acabar con los aturuxos y mucho menos terminar con sus desvaríos que le llevan a fantásticos relatos.

Cada aturuxo lo transporta a un relato y los relatos no tienen conexión entre ellos.

Nas reunións, metidos á forza no muiño onde Xan “vive” os recordos é mentras a parella fala, xuntanse incrédulos os veciños; inda que receosos, razóns para o receo non lles faltan; escoitan nas noites tormentosas da Serra dos Ancares, os aturuxos de Xan Troula que non son outra cousa que relatos da su visión histórica do país:¿porque o fai? ¿onde aprendeu? ¡non se sabe!

Todo lo que acontece en el molino de Penamaior; dentro de sus húmedos y fríos muros testigos mudos de los hechos más relevantes acaecidos en las tierras de la comarca de los ancares; se difunde rápidamente; como las leyendas, de boca en boca, desde Becerreá a Cervantes pasando por As Nogais, O Cebreiro, Samos y Sarria, ¡a los cuatro vientos!.

En el viejo molino en el que hasta no hace muchos años entraban y salían por sus puertas carros cargados de sacos de grano de trigo valles y de centeno montes; mercé a maxia, hoy fluyen por sus ventanas, cuentos que fascinan y cautivan, remedios para sanar cuerpos y almas, feitizos y encantamientos en los se podrá creer o no creer... ¡dudar no! ¡los vecinos de Penamaior no dudan!: ¡Xan Troula tiene “poderes”! ¡el molino es mágico!.


APUNTE DE HISTORIA DEL MONASTERIO DE SAMOS
Foi destruido y abandonado O mosteiro de samanos, así llamado en la antiguedad; Fruela trajo de Toledo al abad Argerico y su hermana Sara, Alfonso II, el Casto, se refugio en el, Ramiro I lo entrego a Fatalis abad cordobés, Ordoño I al abad Ofilón y lo convirtieron en cabeza de los de su entorno.


Roque da Eirexe nos es capaz de dudar; está prisionero de los relatos de su primo, se siente obligado a protegerlo en sus desvaríos, y lo que es peor; conforme le escucha, cree ver las imágenes de los hechos proyectadas en las paredes del viejo molino y no cesa de preguntarse si ésto no será locura ¿estaré volviéndome loco? -se dice. Un aldeano como él no puede comprender ni asimilar la situación; cree que es un milagro: la mano de Dios tiene que estar detrás de todo esto, no puede ser de otra manera; y gracias a éste pensamiento encuentra el consuelo.


aturuxo para Os señoríos galegos


Chegou un povo xermánico, os suevos, e fundou un reino: Regnum Suavorum, Gallaecia. O rei Hermerico, sujetó a los jefes de las diferentes tribus galaicas estableciendo vencellos feudales... y lo que los romanos administraron como Convento Xuridico Lucense; el régimen monárquico suevo lo divide en condados...e nos condados, naceron os señoríos en Galicia; os donos da terra, os señores feudales do primeiro reino feudal de Europa.


Dos siglos de reinado suevo acabaron con
Eborico, Andeca y Malarico: Leovigildo asumió el reino de suevia en el reino visigotico y despues... vino Muza -el moro muza-...los irmandiños...los reyes católicos y ... los señores feudales, los que nunca trabajaron las tierras, esto lo hacen los labradores, inventaron los Foros; un contrato de larga duración (tres vidas, tres generaciones o tres reyes) para que el labrador las trabajara en usufructo a cambio de una renta en especie, “e outras prestacións señoriais, moitas innominadas” "rogas" de traballo ... las prerrogativas sobre la tierra otorgadas a los señores de "soga e coitelo", en las que participa la Iglesia que cobra sus rentas a traves de “medianeiros”, e foron pasando anos e siglos sin que as terras foran dos que as traballan...

aturuxo para el Santuario del Eccehomo

El cura de Santa Mariña de Vilouta, desmonta de su yegua ante la puerta principal del santuario de Cadoalla mostrando un inusual nerviosismo en sus ademanes. Suelta con precipitación el ramal del equino y entra aprisa en el santuario del Eccehomo, olvidando la genuflexión al Santo: don Manuel viene airado y sulfurado, si no fuera irreverente, podría decirse que está cabreado con Dios: maldice para sus adentros al causante de tener que acudir a la cita, que no es otro que el iluminado de Penamaior, Xan Troula.

Tras la puerta de la sacristía están esperándole, para aclarar “as cousas”, los curas de Oselle, San Xoán de Furco y por supuesto el clérigo anfitrión encargado del santuario; al que también se le ve inquietos, quizás por ello le reciben con frialdad, o tal vez por mantener con él posturas distantes. El presbítero de Penamaior llegó sin tardanza quejándose del frío reinante reclamando un lugar con más calor.

Los reunidos acostumbrados al acogedor ambiente de sus casas no tienen fuerza para soportar las incomodidades del lugar y tampoco para afrontar la situación creada por los “despropósitos de Xan”.


LOS FOROS EN GALICIA:Hasta hace pocos años, con la II República, no fueron abolidos los señoríos en Galicia, entretanto así nos ha lucido el pelo.
MEDIANEIROS (intermediarios entre los foreros y los dueños la tierra).




SANTUARIO DEL ECCEHOMO (iCadoalla).


Mirándose los unos a los otros en busca de solución se encontraron ante el Eccehomo, orando al Santo, como los feligreses, aunque puede que no con tanta devoción.

O santiño, es una pequeña imagen del santo que de forma ritual se deposita sobre la cabeza del devoto, con la jaculatoria: Que Él sea para tí, el camino, la verdad y la vida” no tiene, últimamente, mucho trabajo.

Reina el silencio y el desconcierto en el santuario de Cadoalla; silencio roto por la voz crispada de don Manuel: ¡No vamos a consentir más herejías; ¡en este país estamos demasiado acostumbrados a ellas! ¿donde van los tiempos de los devotos caminantes;

aquellos que venían andando desde sus lugares recorriendo grandes trechos arrodillados y que ahora vienen en autos?. ¿donde van los tiempos de las ofrendas en especie y en dinero? ¿donde va la veneración y respeto por sus sacerdotes?

En el santuario “falan os cregos dos aconteceres do muiño”: De no acallar los rumores nos las tendremos que ver con el señor obispo -dice el señor cóengo do Cebreiro recién llegado; fai ben pouco que foi nomeado e non quere ter asuntos pendentes ca autoridade eclesial. Todos saben que aspira al sacerdocio principal, que sueña con ser pastor de pastores y tener a su cargo algo más que la dirección espiritual de sus feligreses...si fuera posible... sumo sacerdote ¿y porque no?. Ciertamente, a lo que sabemos allí en el molino, actos contra la fe no se dan, más bien son hechos propios de supersticiones a las que son tan aficionados nuestros feligreses.-apunta el párroco de San Xoan de Furco.

¡Excomunión es lo que merecen esos dos “tolos”! adoradores de dioses paganos -exclama o cóengo do Cebreiro: miradlos ahí escondiendo la piedra del exvoto del desconocido romano, llevándola siempre a lugar diferente; depositando ofrendas ante ídolos paganos y aún dicen esos vecinos que la magia vive en el molino; pecadores dignos do inferno...soliviantan conciencias, claman que Dios es otra cosa, que la iglesia se olvida de ellos, los pobres, ellos...¡Pecadores irredentos! ¡quieren misas cantadas y responsos sin sufragio!.

La decisión de como actuar en tan delicada situación tardó en tomarse a juzgar por la cantidad de viandas que iban entrando polas portas do santuario: truitas, lacos, xamos, grelos, cachelos, chourizos e queixos; productos da comarca regados con viño do Bierzo

consumiron en abundancia neses dias coma se foran meses: nunca se supo cual fue lo acordado; probablemente la excomunion pero se foi así...


BECERREÁ -el santuario del Ecce Homo en Cadoalla, también llamado O Santo. fiesta que se celebra el14 de septiembre.
LA PIEDRA DEL EXVOTO-se refiere a restos arqueológicos encontrados en Penamaior: una losa con inscripciónes dedicada sempre que o texto
se entendera ben, aós Lares Viales, deuses dos camiños o dedicada a Xúpiter que desapareció misteriosamente


aturuxo para Os irmandiños
-gobernaron galicia entre 1467 y 1469-



Roque sabe que Xan está poseído...el hombre traspasado y quemado por el rayo es ahora un iluminado enloquecido: grita sin ton ni son, aturuxa: Nestas terras poboadas por os celtas dende tempos inmemorais deronse grandes aconteceres ¿recordas Roque dos Irmandiños? ¡Os irmandiños, exemplo da liberdade! Emprenderon a gran epopeia, nun sóno utopico que quixeron facer realiadad; e Xan vai poñendo as maus nas pedras sinalando feitos: Velaquí naquela primaveira do 1467, as xentes da mariña, a Xoan Branco a cabalo dos ventos ven dende Betanzos pra libera-la súa terra do asoballamento, e tras el veñen mais: Alonso de Lanzós da Pontedeume e ó ferrolano Roi Xordo; veñen xuntos,... Velaquí a Santa Irmandade do reino de Galiza... a xuntanza...

¡Que noite aquela da xunta en Melide! o rei deulles “cartas para castigar a los malechores y derrocar sus fortalezas”...e os capitans irmandiños dispuxeron a marcha...afalaron a revolucion...mentras os tiranos...aqueles ladrós i asasinos foxen do reino... é ó tempo: ¡érguete galego! ¡abaixo os tiranos! ¡viva a liberdade!...¡nesta pedra!, velaquí ¡nesta pedra! tras as bandeiras brancas coma chegan Diego de Lemos, Pedro Osorio, Lope Sánchez de Moscoso, Lope Pérez Mariño da Lobeira, Fernando Díaz de Teixeiro, Sueiro de Noguerol, Pedro Arias de Aldao...¡Que tempos! ¡Que tempos!... homes do campo, ciudadans e fidalgos, andan xuntos...¡Irmandiños traede Xusticia!...¡viva a santa irmanda!; e a epopeia comenzou...As luitas contra os señores episcopales...contra os señores das fortalezas, verdadeiras madrigueiras de foraxidos...¡as luitas contra os tiranos!. Velaquí as Xuntas das Irmandades elixendo diputados e procuradores e cuadrlleiros; Xuntas que dan o poder os alcaldes irmandiños pra facer xusticia e coma baixo o simbolo da vara da xusticia...o novo poder autónomo extendense por a nosa terra...leva sosiego, paz e orden.

Velaquí coma abaixou a cabeza Fernán Pérez de Andrade,e Sancho de Ulloa, e Sueiro Gómez de Soutomaior, e Diego de Lemos e outros coma éles. Velaqui coma foxen da terra, ¡xa non hai volta!: os revolucionarios irmandiños estragaron o seu poder e abriron as portas da liberdade..., botaronos a puntapes fora das fortalezas...é coas ferramentas na mau...marcharon por ellas, ¡non quedou pedra riba de pedra! ¿foi doado? ¡non!, Inda que madrugaron muito en fuxir os señores feudais a loita foi longa.

¡Chorade agora tiranos! ¿Praque poderá valervos a prata e ouro...sen vasallos?.

Velaquí a festa, longa esmorga coa que festexaron a fuxida do mais alcumado señor feudal do reino de Galicia ó Conde de Lemos.

Velaquí Roque os exércitos irmandiños onde van xuntos canónigos e cregos das aldeas, pais e fillos, xentes do campo, fidalgos da verdadeira nobleza galega, todos en armas...velaquí a xustiza galega...os alcaldes irmandiños facendo xusticia pregoando: manda-o El-rei e a santa irmandá...velaquí as traicios de Xoan Pimentel, Xoan de Zúñiga, Alonso de Fonseca arcebispo de Santiago e Fernán Pérez de Andrade, fancendose inimigos dos irmandiños. ¡O conde de Lemos cambiando de bando con armas y bagajes!


Non tardou muito ó retorno do mal...


Ála en Castela acabou a pelexa intre Enrique eo Alfonso de Trastamara...Os ceos galegos cubrense de negras sombras e aqueles que non souperon gobernar o pobo, mais entretidos en roubarse uns aos outros, fanse xuramento de axuda mutua na procura das suas terras... e Volveu Pedro Alvarez de Soutomaior do norte de Portugal, eo arcebispo Fonseca dende Salamanca,na compaña de Xoan Pimentel, irmao do Conde de Benavente, e tamén dende Ponferrada o Conde de Lemos xunto a Pedro Pardo de Cela... volveron cuns exércitos ben armados...

O capitan Pedro Osorio e dezmil irmandiños, salironlles o paso nos campos de Balmalige e non puideron cos tiranos: traian eles muitas forzas e non chegaron a tempo de axudarlle outras irmandades, ¡desatouse o mal!, ¡volveu ó réxime feudal!; os señores feudais fixeron a guerra aos antigos vasalllos é tamén entre eles... inda querían a rehabilitacion, recupera-lo estado e ó conxunto de terras... ¡A desfeita Roque!: a derrota da irmanda veu por Balmalige ¡Ai! ¡Balmalige! ¡Ai irmandiños! ¡Outra vez, outra vez! ¡Outra vez Roque!: ¡Cavaleiros e fidalgos contra o pobo...eo pobo foi, outra vez xuncido!...

Velaquí aos señores feudales amosando actitude xenerosa; non toman vinganza contra os seus vasallos ¡Necesitanós pra traballar! ¡Magnánimos eles!...

Dos regueros de lágrimas resbalan por la cara de Xan Troula al tiempo que retornan las convulsiones...y en ésta ocasión no es necesaria el agua; Xan se abraza entre temblores a su amigo y con la voz rota, aún clama: velaí a revolta da xente común, a revolucion preñada de liberdade..., a que acabou coa autoridade dos señore feudais ¡a que conseguiu a victoria na derrota! velaí coma sonou con forza en moi alta voz ¡erguete galego, erguete!. ¡Oíuse o grito en todo reino!. ...velaquí unha época medieval, ruín dá que conven non olvidarse... Os galegos Roque somos propensos ao olvidar ¡Non debemos olvidar! ¿Como olvidarse de Enrique IV y Alfonso V de Portugal? y de aquellos que socorrieron a los señores feudales?... Volveron con moitos cartos y aunque se afirme que los fondos para armar los ejércitos contrarevolucionarios vinieron de Alvaro Pérez de Távora, suegro de Pedro Madruga, que a bien seguro, no escatimó en gastos, que Pedro Alvarezy Osorio, Conde de Lemos, empeño su plata a los judíos salmantinos y leoneses y que el arzobispo de Santiago, vendió el patrimonio de su padre Diego de Azevedo... tiveron apoios a abofe que contaron con outras axudas...Y como no podría ser menos, Roque, no consiguió acallar a Xan...

Al fin vino el sueño al molino...y al amanecer, en la puerta de entrada, viose a Roque

recogiendo exvotos:Muchos sobres que se suponían llenos de dinero y que Roque oculta precipitadamente mientras exhibe una hoja con rimas que Xan canta y escenifica con entonaciones y gestos diferentes, versos poco conocidos de un gallego nacido en Madrid:

Non sei que sería, que tivo ese acerto,
non sei se iste é nome do tempo pasado
nin sei se isto é cousa dun xenio encantado.

¡Ningures mo dicen, de quen perguntei.!

Pero é nome posto cos cinco sentidos:
a terra cuberta de fruitas e froles,
a terra das nenas con cara de soles,
a terra encantada de Neira de Rei.

A nai que me quere naceu nesta terra
i ó pé dunha eiraxa, cal vellos creentes
descansan os corpos dos meus ascendentes:

Nos anos primeiros da miña crianza
Correndo sin treguas polos soutos e prados;
subindo cerdeiras, saltando valados,
os tempos mellores da vida pasei.

Alí son as nenas xeitosas, garridas,
alí vin as caras máis lindas da terra,
o chao ten os puros prefumes da serra
i a paz dos patriarcas en ela atopei.

Os dolmes dos celtas i os castros dos mouros
ca ponte romana do Mazo, á mamoria
nos tran ós que rastros deixaron na Historia
i aquela terriña tivéronlle lei.
Por ela reñeron, en luitas de morte
legando seus aies ás augas do Neira,
que en tristes queixumes recorre a Riveira
en canto se aparta de Neira de Rei.

Que ten esta terra non podo sabelo,
que chora ó deixala quen pon os pés nela
i alábana todos que chegan a vela.
¡Que meiga de terra.! ¡Que ten non o sei!

Alí, vendo as augas de fontes e regos
do mundo as tristuras esquezo dorido.


¡E cuadrallo xeito seu nome garrido

a terra fidalga de Neira de Rei.!”

versos de Cándido González Cando, quien vivió en Neira de Rei

¡Que ten esta terra! ¡Que ten non o sei! ¡sei que e meiga a miña terra!...

¡Que ten non o sei! ...


aturuxo para la I república


Cada vez que el pueblo encuentra los caminos de la libertad los poderes opresores liberan al maligno y el mal genera fuerzas nunca pensadas o esperadas; el mundo exterior se convierte de desconocido en enemigo y del vecino extranjero vino Napoleón, puede que viniera a caballo de las igualdades para ganar el futuro pero los conservadores del pasado salieron a frenar a combatir a sus soldados y a sus ideas.

E ...Velaquí Roque os exercitos do frances desembarcando no chao hespañol, as loitas pola independencia, o pobo de Madrid naquel dous de Mayo defendendo o neno-rei e coma llo pagou volvendo mais absolutista: velaí as guerrillas do pobo loitando contra o invasor. Outra vez maís a guerra, outra vez os fidalgos que non agachan a cabeza.

Velaí a Rafael del Riego liderando a revolucion enarbolandó en Cádiz a bandeira da liberdade, ó pronunciamiento da constitución de 1812 (a Pepa) facendo xurar ao monarca a constitución: velaí os conflictos entre os liberais eos absolutistas: ¡Otra vez Roque a contrarevolución! a Santa Alianza -Prusia, Austria, Rusia confiando a Francia a formacion de un exército contra os revolucionarios, "os cen mil fillos de San Luis" e as partidas absolutistas (exército da fe); veñen na primaveira de 1823, na axuda do rei Fernando: ¡Outra vez Roque! o pobo débil e ignorante agachou a cabeza ante os caciques eo libertador Riego foi reo por los delitos alta traición y de lesa majestad e foi executado...desfeito... ignominiosamente tratado...y aún se atrevieron en hacerle firmar que pedía perdón por haberse equivocado...

¡Velaí outra vez o mal!

Velaquí meu Roque chega o sexenio revolucionario “a Gloriosa” as xuntas revolucionarias haciéndose cargo de las grandes ciudades, berrando: ¡Abaixo los Borbones! ¡Viva la Libertad! ¡Viva la Soberanía Nacional! ¡Viva el sufragio universal!¡Vivan el ejército y la marina! velaí a Isabel II refugiada en Francia, precedido de su fama liberal viene Amadeo de Saboya e non aguantou; velaí o 11 de febreiro do 1873 as Cortes proclamando a República. A primeira república española a Constitución de 1869 a da división dos poderes e a que consagra a libertad de culto e os dereitos de asociación y reunión.

- Amadeo de Saboya, elegido por las Cortes, abdicó por sí y por sus hijos. El 11 de Febrero de 1873 reunidos el Congreso y el Senado,proclamaron la República.

aturuxo para la II república

A loita pola liberdade segue...

Un nuevo aturuxo, una nueva jornada de tormenta en la que a Xan le dió por los tiempos “recientes” clamando: Velaquí a guerra civil, a loita polo poder, o conflicto entre irmaus a insubordinación dos militares ó alzamento: ¿como quieres que no la vea? ¡estuve allí! Velaquí as autoridades militares do país chamando a filas ata cinco quintas, deixando os campos baleiros dos mellores brazos pra o traballo. ¡Fui llamado como tu Xan! ¿porque mientas la ignominia que sufrimos? Velaquí Roque coma chegan as detencións e procesos; as máis terribles actuacións, as represalias, os paseos, as torturas, aos homes sendo condenados a morte executados a garrote vil, pola sua ideoloxía...¡cala Xan, cala!...¡como quieres que no me acuerde de aquellos días!¡perseguido por montes y aldeas por la guardia civil y falangistas; estuve a punto de ser apresado Junto a mis compañeros de Izquierda Republicana en Baralla?.

Velaquí os perxonaxes: López Zaera cos seus falanxistas facendose dono de Sarria ós Díaz Vilela, Jerónimo Meira, Xosé Montaña, "Tabeirón", "perseguidores de roxos"

Velaquí os chaqueteiros: mudan ideolóxica e fanse falanxistas; os irmáns Correas e muitos outros coma eles. Velaquí os “paseos” eos asasinatos coma ó de Rudesindo Fernández, o alcalde de Becerreá e seu cuñado, rapacin de 15 anos de idade, Ovidio Vilar ¿foron os unecos? ¡muitos asasinados a redonda e nas cibdades e vilas! ¡Malai pro que foi o causante de semellantes feitos! ¡Malditos tempos nos que se viu “deitarse méndegos que se erguen marqueses; pasar por honrados os que honra non teñen, por santos os pillos...” e cantas cousas que no deben verse...así cho dice Curros Enriquez.

Velaquí, preto desta zona, foronse aos montes muitos republicanos perseguidos polos falanxistas e a Garda Civil: os guerrilleiros coma Moncho Rodriguez, O Curuxas, O Víctor, O Coxo de Paradela e outros muitos coma José Pardo Rodríguez de Sarria, Maximino Rodríguez Pérez de Paradela, ou Julián Mateo Vázquez de Montefurado; ou de Becerreá Antonio Ulloa Regueiro ó “Torallo”, guerrilleiro dos Ancares.

Velaí a Xose Castro Veiga, O Piloto, carpinteiro de Boelle, xeneroso, persoa de nobres sentimentos, inclinado a face-lo ben; luitando pola liberdade. Na guerra siviuo na aviacion, foi encadeado e despois de liberado botouse ó monte cun fusil ó lombo creendo na victoria final da República. A derrota militar que non á moral supuxo pra el vintecinco anos luitando contra os sublevados, agardando o fin do rexime de Franco, deixando nos montes muitos compañeiros capturados ou mortos. O Piloto non agachou a cabeza, seguiu a loita: tiña axuda do seu amor Mirella e de parentes, axuda das xentes, unhas por ideoloxía outras por amizade...ás veces tiña que roubar. Algúns dos veciños acordanse cando, fai pouco, os gardas ó mataron ó pé dun castiñeiro ná beira do Belesar polo ano 65. O home que sendo carpinteiro trocou esa vida pola do monte ná loita pola liberdade, morreu berrando ¡Erguete galego!

Algúns feitos gardanse agachados na memoria polo medo as represalias: ¡Muitos dos que foron designados polos dirixentes sublevados, ainda viven!.

A loita pola liberdade segue, Roque: a liberdade necesita da pelexa día a día.

¡La libertad es como la Paz, no basta con conquistarlas, hay que sostenerlas!

Velaí outra vez o retorno do mal; a volta das negras sombras os troneiros zoquendo: e aconteceu a que tiña que ocorrer...

TRONEIROS
Existe la creencia de que los “troneiros” son espíritus malignos que hacen ruido con sus zuecos mientras fabrican las tormentas de granizo


aturuxo para O mosteiro de Penamaior

Las jornadas cada vez más conocidas, acaparaban los temas de conversación entre y la vecindad, pensando en... ¿sera verdad, sera mentira? acudían al oráculo envueltos en el manto protector de la noche para evitar ser reconocidos: Santa María de Penamaior no recibía tantas gentes y de tantos lugares desde que la comunidad monástica se trasladó al monasterio de Samos.

Se sabia que las “entradas en trance” de Xan se producían al tiempo que las tormentas y que no siempre se logra escuchar las conversaciones de los dos hombres allí encerrados a pesar de ello venían; aunque tuvieran que esperar hasta el amanecer para interrogar a Roque una vez que el sueño vencía a Xan.

Muchos volvían de la visita defraudados, diciéndose unos a otros -como la zorra de la moraleja-, “esto e un argallada” dentro do muiño só falan dous tolos borrachos. ¡Non e outra cousa! pero también los había satisfechos, crédulos que recibían los relatos y consejos, Xan, aunque se producían sin conexión; al libre albedrío de su locura, sin orden ni concierto; eso sí, cambiaba de tema cada vez que recibía el balde de agua...

Velaí Roque a nosa iglesia de Santa María de Penamaior xunto coeste muiño e o que quedou do resplandor do primeiro cenobio: velaquí a portada coas arquivoltas semicirculares ó exterior poligonal e o interior semicircular, cara oriente: Velaquí o Abade Virila, indo en axuda da comunidad de Samos; vaí poñer remedio as dificultades polas que atravesa o mosteiro: os monxes quebraron os votos na observancia das reglas hata o punto que sua iglesia quedó reducida a simple parroquia enviou a dazasete dos nosos monxes pra cimentar a vida monástica conforme aos cánones Benedictinos.


IGLESIA ABADIA DE PENAMAIOR

Velaquí ó camiño das estrelas, polo que pasaron e siguen pasando, peregrinos de todos los lugares del orbe guiados por la vía láctea, maís hoxe no se acercan, cruzan estas tierras hasta Samos donde pernoctan: Velaquí o Sacristán do Mosteiro das beiras do Ouribio, atendendo a hospederia eo servicio da iglesia que e a sua misión: peregrinos ávidos por conocer ó sepulcro de Santiago (Xago) necesitados de descanso: houbo un tempo que viñan a nosa Abadía... noutros tempos ...

Vai fora e dille os rapaces de Quindous y Sevane que a herba namoradeira non atoparan nas suas montañes: teran que ir por ela a costa, polos arredores do Santuario da Virxen da Barca. Dille as xentes da Agüeira cas suas toses tratanse coa melsedadora, non cos grolos de aguardiente. Dille a Suso de Cruzul que os seus doores da reuma sananse poñendose panos quentes co ortigas mazadas no unto que son moi boas pras composturas dos ósos.


Velaquí a iglesia-fortaleza dos monxes-cabaleiros da Orde de San Xoán de Xerusalén, monxes guerreiros coma ó comendador, capitan Irmandiño que resistiu, parou aos contrarevolucionarios, no Pons Minea (puente del Miño) náquel vello Portomarín ó que acolleu os Cabaleiros da Orde de Santiago e da Orde do Templo ó que hoxe dorme baixo as augas do Belesar.... a quen non se parou foi a Franco.


MONASTERIO DE SANTA MARÍA DE PENAMAIOR
Pasó a formar parte de la Orden cisterciense desde 1225 a 1835

En el siglo XVIII se reformo la fachada y en el XX ha sido restaurado.

aturuxo para os monxes do cister


De como y cuando investigó Xan a los monjes nada se sabe; lo cierto es que en una sus “crisis”, quizás la más mística: la pasión monástica adueñase de Xan y al amanecer del día de San Fructuoso preso de excitación fue en busca de su primo: con grandes y precipitados pasos comenzó a recorrer los prados y campos alrededor de la iglesia: Velaquí meu Roque a vida do noso mosteiro;

Ata éste pequeno val veu un monxe ermitaño, aún sin pretenderlo, encontróu o sitio donde entregarse en la soledad a servir a Dios; años más tarde: monjes dedicados a la vida monástica, seguidores de Fructuoso, crean un lugar de adoración común, construyen o cenobio; ¡el monasterio de Santa María de Penamaior!

Velaquí os tempos dos santos Martiño e Fructuoso, cando nos mosteiros non se seguen mais cas as regras a voluntad do abad: eran mosteiros de monxes e conversos na busca dunha perfección espiritual; ¡monxes suevos!. Son os tempos de Prisciliano inda que outros chamanos arrianenses.

Velaquí coma póbrase o reino de novos mosteiros ¿e porque?: os monxes visigodos fuxen da persecución relixiosa do Califato de Córdoba, veñen pra nosa terra ¿onde foron aqueles tempos?




NOTAS SOBRE ALGUNASS
REGLAS DE LOS
MONJES.
-
Cuando han de salir para el trabajo, deben reunirse todos para hacer oración, concluida la cual el propósito ha de comenzar el salmo, y rezándolo diríjanse a su trabajo...-El decano debe amonestar continuamente a sus jóvenes que no caigan en descuido alguno silencio hasta nona, la hora duodécima..-Después de nona hasta la hora duodécima deben leer. .-De la duodécima hasta la caída de la tarde han de meditar. .-En la Orden del Cister se regula en la “carta de caridade e unnanimidade” Los monasterios son autónomos depende del papado y no excluye la intervención de los obispos locales, hecho que no permitió el Cluny.-Votos benedictinos: permanencia no seno de la comunidad, obediencia al abad elegido de pobreza y castidad.
MOSTEIRO DE SAMOS

(San Xulian de Samos e Santa Basilisa)


Velaquí O Cister ó noso mosteiro, retornando a los principios benedictinos de austeridad y alejamiento del mundo, aceptando hombres de clase baja como monjes, los hermanos conversos; la plegaria y el trabajo, ora et labora; o noso cenobio reverdeciendo bajo la reforma cluniacense, por cambiar,cambiaron el habito negro por el blanco.

Os monxes non poden exercer traballo pra sí, ten que ser pra comuna: non poden falar ou rir mentras traballan; teñen que rezar. Reunense todos pra traballar, rezar e cantar salmos: rezan da primeira a nona e despois da duodécima chega a meditacion... feita a oración, van rezando o traballo; celebrada a tercia, volta iglesia... volta celda... cumplen os oficios na sexta...volta as oracios...¡e u seu traballo!...Xan tolea...velaí a Orde do Cister transformando monasterios, levantando iglesias, hospitales y albergues para acoger a los peregrinos...monxes guerreiros, poucos sacerdotes ¡Os guardians do camiño das estrelas!

-Antes del cristianismo existía una ruta iniciatica a la costa da Morte; al Finisterre, para ver morir al sol en el mar de los muertos

Onde quedou todo aquello cando foron facendose señores feudales acumulando terras e rentas ¿Cambiou Dios ou a relixion?...

Cuando amaneció el día de la noche corta, Xan Troula dio muestras de estar muy agitado; entró y salio varias veces a la iglesia y al molino; se arrodilló a rezar ante la Santa Cruz, aturuxó repetidamente, falou e falou:
Velaquí a relixión cristiana a a
lianza Igrexa estado: unha tradición perseculam seculorum; xuncida co poder do romano co do suevo, co dos godos e visigodos: un día priscilianistas ou arrianistas outro catolicos, ó matrimonio que conveña : sempre na mais en estreita relaccion, e unha história secular, coma o seu brazo: adaptadando o seu predicado á situación; que non poden cas costumbres paganas ¡fanas suas! ¡senon convencen... excomulgan... así foi...e así sigue...¿ou non?...

Velaquí os cidadans de Donís proclamandose Republica independiente e coma a Garda Civil facendolles agachar a cabeza, acabou coa rebelion nun Padrenuestro.

Velai O Santuario de Santa María la Real de O Cebreiro, os Cabaleiros da Orde do Temple, o milagro do Santo Grial nos tempos dos monxes de Aurillac...

Velaquí a noite da maxia... ven chegando...y en la noche de San Juan, las aldeas de los ancares se llenan de hogueras, alrededor de ellas se canta, se salta y se baila festejando el solsticio: cánticos y bailes en la noche de la magia, a noite naque Xan Troula desapreceu sen deixar rastro...

aturuxo final -Epilogo-

Entre los hechos relatados por la “desvarada” imaginación cabe, sin duda, lo real; y en la realidad, se quiera o no quiera, los habitantes de los ancares, viven en la actualidad como en los tiempos de antaño; aunque bailen y canten en la noches mágicas: no son as mismas noites dos solsticios; esas noites desapareceron, como Xan Troula desapareceu sen deixar rastro.

La verdadera historia se hunde en las aguas de los tiempos, se difumina o se borra, según quienes sean sus relatores; en las tierras ancareñas perduran costumbres ancestrales y al igual que aún se rinde culto a los caciques como se rindió a los señores feudales, las gentes de los ancares abrazan los nuevos tiempos sin baixar a cabeza.


MONASTERIO DE SANTA MARÍA LA REAL DE O CEBREIRO.- O SANTO GRIAL:según cuenta la historia es un milagro que se origino cuando un aldeano de Barxamaior, feligrés del santuario de Santa María la Real: bajo una intensa nevada, llegó a la iglesia acabada la consagración oficiada por cura monje quien al ver llegar al feligrés exclamo para sí: “cual viene este con tan gran tempestad, y fatigado, a ver un poco de pan y vino" y ante los ojos del monje de poca fe; la Hostia se convirtió en carne y el vino en sangre.
Del antiguo cenobio benedictino queda la iglesia parroquial, que es del siglo IX y de estilo prerrománico.