XOAN DE GALLEGOS

CONTOS, LEENDAS E HISTORIAS DA COMARCA DE ANCARES

Oleo de Lareria (Xardonmanrofer)

Cuando era niño vivía en la aldea y allí como en todas las aldeas de Os Ancares, en las largas noches del frió invierno nos reuníamos entorno al fuego de la “lareira” (*) y nunca faltaban los cuentos sobre lobos y de terroríficas historias de “lobishomes” o de personas poseídas por algún maleficio; historias que en más de una ocasión hacían temblar de miedo hasta a los más valiente “rapaces”. Cuentos envueltos en mágicas leyendas que surgían confundidos en un aura nebulosa, rodeados de humo y chisporreteantes llamas. Son recuerdos vivos como si de hoy fueran, también lo son estas historias basadas en hechos reales, los nombres, las personas y las descripciones son fruto de la imaginación y no se corresponden con los verdaderos protagonistas.

Xoan de Gallegos

Este relato forma parte de mis vivencias en la aldea

 y va dedicado as xentes das aldeas de Os Ancares

 con muito agarimo. Mil perdones por mi gallego; 

deixei a aldea con dez anos. cousas da emigración 

O pé da ladeira da serra do Pixo, na beira do rio, erguese o muiño, unha das poucas cousas que quedan do antigo Mosteiro de Penamaior. ¡Santa María de Lourenzo de Penamaior!

O Mosteiro do abade Vitila, Santo de longa vida quen tirouse 300 anos escoitando o canto do reiseñor. Naqueles tempos o mosteiro era o refernte; ben pouco queda hoxe daquela abundancia, un muiño, unha frauga e a iglesia abadia.

No muiño traballa Salvador, tamén chamado “Fariñas”

Fariñas e un xenial narrador de historias; contás mentras moe-los grans de cereais.

As xentes dicen que fala de feitos que ten gravados na memoria, son as suas experiencias, ainda que é un farfallán, é non se lle pode facer moito caso. Gustalle falar muito doutros tempos é empeza sempre da misma maneira: houbo un tempo... é a mesma letania: ¡Antano facíanse as cousas doutra maneira! ¡Hoxe, no é o mismo, aínda que perviven alguhas costumes, non e igual!

El supón ser escoitado e non lle falta razón, a xente embobase escoitando as súas fantasías...

O fariñas e un ilusionista, rei, é dono das historias. É o rei faloulles ós seus súbditos: ¡Hoxe falaremos da historia de Xoan de Gallegos veciño da Pena do Pico!

Coa a maña de muiñeiro ponse a fabular sen separa-lo gran da palla...

...Houbo un tempo de poucas luces, no que o meu colega, o muiñeiro de Covas, Xoan de Gallegos, sintíndose faro, deulle por iluminar as persoas e iluminou as aldeas con enerxía eléctrica. ¡Tempos aquelos dos anos cincuenta do siglo! pasado!

-¿Naqueles tempos? ¡Non me digas! ¡Inda hoxe hai muitas aldeas sin luz!

-¡Si, ou si! -¡Si, ou si! ¡Dígocho de verdade! ¡Non sexas inoportuno!

...Xoan de Gallegos tiña, alí nas ladeiras da Pena do Pico. casa e muito terreo de monte cheo de pedras, ¡Unha pedreira!. ¡Na montaña dos ventos, como chaman a Pena do Pico, coas duras condiciones climáticas e ó terreo de mala calidade, todo o mundo o sabe, non se pode, non vale pra agricultura ou pra a  ganadería. 

¡Os seus bens no valen pra nada, inda que o de Gallegos puxose a cavilar que facer... Unha pedreira, serve para canteira..., unha canteira e mais doada de traballar con maquinas..., as maquinas queren enerxia eléctrica...Isto serviulle para reflexionar, que facer... colleu papel, fixo contas... ¡A auga aprovéitase para producir enerxía! ¡Enerxía eléctrica, ó que precisamos!...

Unha mañá desapareceu sen deixar rastro. Foi na procura de adquiri-lo coñecemento das enerxias hidráulicas. Volveu o cabo dos anos. Ó pouco de vir; eran os tempos da lámpada de carburo, de noites a luz do candil, ó de Gallegos comprou un muiño fariñeiro na beira do Neira, certo día colleu camiño, en liña recta, ata a sua pedreira. Despois baixou as aldeas, casa a casa, explicou o seu deseño; describiu unha liña imaxinaria por riba dos praus, dos agros e dos montes. ¡Unha liña de postes! Unha liña pra leva-la corrente eléctrica dende o Muiño ata ao seus montes cheos de pedras! ¡A Canteira! Fixo unha promesa os veciños, ¡Eu non engano! ¡Se quero ter luz na canteira teño que facelo tendido desde a Aceña e pasalos fios polos vosos terreos. ¡Son muitos paus, muitos foxos a cavar, muitas axadas e poucas mans de homes. Vosoutros traedes os paus, poñense... e luz teredes. Eu precisoa polo día e vosotros a noite... xa veredes!

Xoan tomou moi en serio a súa actividade de farbricar luz é Chegou o día, é ringleira de postes a súa canteira, a luz tamén. Alí no muiño, na beira do Neira, unha tardiña de outono. houbo muita actividade para remata-la a colocación da turbina, ó xenerador da enerxía, botou a rodar...

O Muiño

Preto dos transformadores, xúntaronnse os veciños agardando impacientes ansiosos achegada da enerxía. O pedaneo ordenou: -¡Poñede os fusibles!-

A lámpada do transformador pestanexou, varias veces pero mantivose acesa. As mulleres persignaronse. ¡Os tempos das noites a luz candil, acabaronse!

¡Nas aldeas do camiño de Xoan de Gallegos entrou a enerxía eléctrica!.

¡Entraron costumes novas! ¡Foi un día histórico!

No camiño de Laxes a Covas, a beira do Neira, Xoan de Gallegos o muiñeiro constructor da central térmica é unha persoa que non goza de liberdade, está baixo a dependencia total dun obxetivo, é un home escravo da ambición, dedicado sempre ó traballo, A canteira, o muiño e o xenerador require moita dedicación inda Ideou un novo mecanismo; pra cuza-lo rio Neira non habia outra que facelo pola ponte de San Esteban...Xoan puxo a vista na pena blanca da outra beira é discorreu a maneira pra cuza-lo pola aceña, aforrando muitos traballos as xentes. Inventou un caixon (colgando de dous cables); tirando do trelo cruzase de unha orilla a outra.

Dende aquela na beira da aceña atopase un caixon colgando dos cable é úsase para cruzalo Neira dunha orela a outra. A produccion da farbrica da luz e dacordo co animo de Xoan que discorría tranquila é na tranquilidad encontrou unha boa escusa pra aficcion o viño... cando chegan as noites cintilean as lampadas; Xoan en catro viaxes despachou a botella...fixoa boa, colleuna... Fariñas nunca fala da sua historia, dos anos que botou cos Benedictinos no convento de Samos, nin dos seus amores, non quere dar que falar e de cando en cando suspira coma os emigrantes fan por volver á súa terra. Fariñas fala claro dici-las cousas claras con fundamento cando veñen ó caso; Hoxe, o muiño nin as pedras de moer ten, e unha granxa de truitas ¡foi cousa do garda de rios!...

XARDONMANROFER

(*)“Lareira” piedra plana, redonda o rectangular situada a poca altura del suelo donde se hace lumbre para cocinar en las casas tradicionales